Rente op studieschuld in een klap vervijfvoudigd: dit betekent het voor (oud-)studenten

Het Parool – 10 oktober 2023, Sterre Marsman

De rente op studieschulden wordt volgend jaar meer dan vijf keer zo hoog. Van 0,46 procent dit jaar, naar 2,56 procent volgend jaar. Wat betekent dit voor (oud-)studenten? Zes vragen en antwoorden.

Staat wordt aangeklaagd voor ‘niet actief informeren’ over gevolgen en risico’s lening

Het juridisch adviesbureau Legal Advice Wanted gaat de Nederlandse staat voor de rechter slepen. Volgens het adviesbureau heeft de overheid studenten onzorgvuldig en niet actief geïn­formeerd over de hoogte van de rente op de studieschuld.

Kredietverstrekkers zoals banken moeten zich in Nederland houden aan zeer strenge regels. Dit leidt tot een verzwaarde zorgplicht en deze schrijft onder andere voor dat ze hun klanten verplicht en tijdig moeten informeren over de gevolgen en de risico’s van een lening. Daarmee moet worden voorkomen dat ze hun klanten met te hoge schulden opzadelen.

“Het zou gek zijn als die zorgplicht niet voor de overheid zou gelden; DUO verstrekt immers aan honderdduizenden studenten krediet in de vorm van een studielening,” stelt Robin Bosch, oprichter van Legal Advice Wanted. “Wij denken dat we in een rechtszaak goed kunnen betogen dat deze zorgplicht ook geldt voor de staat.”

De staat heeft volgens Bosch jarenlang de suggestie gewekt dat de rente op nul procent zou blijven. Voormalig onderwijsminister Ingrid van Engelshoven (D66) zei meermaals in de Tweede Kamer dat leenangst onnodig is en dat studenten onder sociale voorwaarden kunnen aflossen.

1. Waarom wordt de rente verhoogd?

Het rentepercentage op een studieschuld is ver- bonden aan de rente op de Nederlandse staatsobligaties. Dit houdt in dat wanneer het rentepercentage voor leningen van de Nederlandse staat omhoog gaat, de rente op een studielening dat ook doet. Dat gebeurt door invloed van de Europese Centrale Bank en veranderingen in de wereld, zoals bijvoorbeeld de stijging van de energieprijzen. In 2023 steeg de rente op een studieschuld van 0 procent naar 0,46 procent. Per 1 januari 2024 wordt dit 2,56 procent. Dat is meer dan vijf keer zoveel, het hoogste niveau in veertien jaar tijd. Het percentage lag weleens hoger: zo was het in 2008 bijvoorbeeld 4,17 procent, en in 1992 zelfs 11 procent.

2. Voor wie geldt de vervijfvoudigde rente?

De situatie is voor iedereen weer net anders. Dat komt omdat het rentepercentage iedere vijf jaar vastgezet wordt. Het nieuwe rentepercentage gaat in vanaf 1 januari 2024, maar dat ­betekent dus niet dat over iedere openstaande studieschuld direct de rente van 2,56 procent berekend wordt.

Voor wie dit jaar stopt met lenen, geldt het verhoogde rentepercentage vanaf 1 januari 2024. Maar dat percentage wordt vastgesteld per vijf jaar. Dus voor wie bijvoorbeeld zijn lening heeft stopgezet in 2020, blijft het rentepercentage van 0 procent gelden tot 2025. Ben je in 2018 ­gestopt met lenen? Dan wordt het rentepercentage van 2,56 procent volgend jaar wel toegepast.

Studenten die nog te maken hadden met de basisbeurs (voor 2015) gaan een nog hoger rentepercentage betalen, namelijk 2,95 procent, waar dat eerst 1,78 procent was. Dit komt doordat het rentepercentage bij deze leningen op een andere peildatum wordt berekend.

3. Was studenten uit het leenstelsel niet een gratis lening beloofd?

Nee, dat heeft Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) volgens woordvoerder Tea Jonkman nooit beloofd. Zes jaar lang fluctueerde de rente op studieschuld niet, en lag deze op 0 procent. In die periode was de bij DUO afgesloten lening dus een gratis lening.

“Het was eigenlijk uniek dat de rente 0 procent was,” zegt Jonkman. Ze snapt wel dat de indruk van voordelig lenen gewekt werd. “Waarschijnlijk heeft het rentepercentage van 0 procent tot gewenning geleid,” aldus de woordvoerder. Vandaar dat het flink schrikken is voor (oud-)studenten dat de rente nu ineens aanzienlijk stijgt. “De aanname van gratis lenen verbaasde ons. We hebben niet in your face geroepen: ‘weet wat je leent,’ maar een lening is nooit gratis, dus deze ook niet.”

Volgens Emma Mouthaan van financieel ­adviesplatform Skere Student is DUO tekort­geschoten wat betreft voorlichting. “Het is eigenlijk bizar dat je op je achttiende zo’n hoge lening aan kunt gaan, zonder te kunnen inzien wat het rentepercentage in de toekomst zal gaan doen,” zegt ze.

Ze haalt een Instagram­bericht aan waarin DUO met confetti communiceerde dat het rentepercentage wederom een jaar op 0 procent bleef. Mouthaan: “Krediet­verstrekkers moeten aan ontzettend veel voorwaarden voldoen, denk: ‘geld lenen kost geld.’ waarom is DUO daarvan vrijgesteld?”

3. Was studenten uit het leenstelsel niet een gratis lening beloofd?

Nee, dat heeft Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) volgens woordvoerder Tea Jonkman nooit beloofd. Zes jaar lang fluctueerde de rente op studieschuld niet, en lag deze op 0 procent. In die periode was de bij DUO afgesloten lening dus een gratis lening.

“Het was eigenlijk uniek dat de rente 0 procent was,” zegt Jonkman. Ze snapt wel dat de indruk van voordelig lenen gewekt werd. “Waarschijnlijk heeft het rentepercentage van 0 procent tot gewenning geleid,” aldus de woordvoerder. Vandaar dat het flink schrikken is voor (oud-)studenten dat de rente nu ineens aanzienlijk stijgt. “De aanname van gratis lenen verbaasde ons. We hebben niet in your face geroepen: ‘weet wat je leent,’ maar een lening is nooit gratis, dus deze ook niet.”

Volgens Emma Mouthaan van financieel ­adviesplatform Skere Student is DUO tekort­geschoten wat betreft voorlichting. “Het is eigenlijk bizar dat je op je achttiende zo’n hoge lening aan kunt gaan, zonder te kunnen inzien wat het rentepercentage in de toekomst zal gaan doen,” zegt ze.

Ze haalt een Instagram­bericht aan waarin DUO met confetti communiceerde dat het rentepercentage wederom een jaar op 0 procent bleef. Mouthaan: “Krediet­verstrekkers moeten aan ontzettend veel voorwaarden voldoen, denk: ‘geld lenen kost geld.’ waarom is DUO daarvan vrijgesteld?”

4. Wat is nu wijsheid met mijn studieschuld?

“In principe geldt voor iedere schuld met rente: betaal zo snel mogelijk af,” zegt Auke Schouwstra, woordvoerder van de branchevereniging voor schuldhulpverlening NVVK. “We zien dat oud-studenten met schulden soms hun kop in het zand steken, maar het gaat om aanzienlijke bedragen.”

Ter illustratie: op een studieschuld van 30.000 euro betaal je in het eerste jaar met het percentage van 2,56 procent jaarlijks 768 euro aan rente. Als je een lager inkomen hebt en bijvoorbeeld 64 euro per maand afbetaalt – je lost af naar draagkracht – ben je met dit rentepercentage enkel je rente aan het aflossen en blijft je schuld 30.000 euro.

Schouwstra: “Als je door het 5 jaar vastgezette percentage nu nog 0 procent rente betaalt, is het verstandig zoveel mogelijk te gaan aflossen.”

Zelf sparen op een aparte spaarrekening met rente en vervolgens in één klap aflossen is niet altijd gunstiger, zegt Marten Van Garderen, econoom bij ING. “Als de rente op je studieschuld 0 procent is, en die op je spaarrekening 1,25 procent, zou je kunnen zeggen dat deze tactiek loont. Maar als het andersom is, stijgt je schuld sneller dan je spaart, is het nutteloos.”

5. Hoe zit het met de invloed op een hypotheek?

Een studieschuld is niet BKR-geregistreerd, wat betekent dat kredietverstrekkers de schuld niet kunnen opvragen. Wel is het wettelijk verplicht een studieschuld naar waarheid aan te geven bij een hypotheekverstrekker als daarnaar wordt gevraagd. Verzwijg je dat en komen ze ­erachter, dan is het fraude. Zo is het bij bijvoorbeeld De Hypotheker inmiddels een vereiste dat je de gegevens via DUO aanlevert.

Dat is verwarrend, volgens de voorzitter van Studentenvakbond ASVA: “Er is gecommuniceerd dat deze schuld geen invloed zou hebben op het kopen van een huis omdat die niet geregistreerd is, maar nu gebeurt dat met deze omweg dus toch.”

6. Blijft de rente op studieschuld altijd zo hoog?

Dat is niet zeker, maar ‘de knal omhoog van het komende jaar is uitzonderlijk’, zegt Van Garderen. Vaak stijgt de rente op de kapitaalmarkt met de inflatie mee, legt hij uit. Dat het plots zo gigantisch omhoogschiet als nu, gebeurt niet vaak. Hij verwacht dat de rentestijging komend jaar afvlakt: “Het ergste is achter de rug.” Al zal dat niet zo voelen voor wie in 2023 afstudeerde. Die groep betaalt de komende vijf jaar het vastgezette rentepercentage van 2,56 procent.