Verbazing bij DUO om ophef studieschuld: ‘Een lening is nooit gratis, dus deze ook niet’

Het Algemeen Dagblad (AD), 11 oktober 2023. Sebastiaan Quekel

RECHTSZAAK – Het juridisch adviesbureau Legal Advice Wanted gaat de Nederlandse staat voor de rechter slepen omdat het studenten onzorgvuldig en niet actief zou hebben geïnformeerd over de hoogte van de rente op de studieschuld. ,,Wij hebben sterke twijfels of de staat wel aan zijn zorgplicht heeft voldaan.” Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) reageert verbaasd op de aanname van gratis lenen. ,,We hebben niet in your face geroepen: ‘weet wat je leent’, maar een lening is nooit gratis, dus deze ook niet.”

Toen in 2015 het leenstelsel startte, werd beloofd dat studenten ‘gratis’ konden lenen, oftewel voor nul procent rente. De situatie is nu helemaal anders. De rente die (oud-)studenten over hun studieschuld moeten betalen, stijgt volgend jaar explosief: van 0,46 procent naar 2,56 procent, een vervijfvoudiging. Sommige studenten betalen daardoor honderden euro’s meer, per jaar. Vakbonden reageren vol ongeloof. ,,Studenten vinden het een pure naaistreek dat ze achteraf de spelregels veranderen”, briest Yasmin Ait Abderrahman, voorzitter FNV Young & United. ,,Dit is de zoveelste dolk in de rug van de pechgeneratie die al zoveel heeft moeten verduren.”

De rente op studieleningen is gekoppeld aan de rente op staatsobligaties die vijf jaar lopen. Dat staat in de wet en juridisch ‘valt daar weinig aan te doen’, verzucht FNV. Juridisch experts zien echter wel kansen. Legal Advice Wanted, een adviesbureau dat eerder 2500 studenten bijstond in een rechtszaak rond de energietoeslag voor studenten, ziet aanwijzingen dat de staat steken heeft laten vallen in de informatieverstrekking over de studieschuld.

Dat zit zo: kredietverstrekkers zoals banken moeten zich in Nederland houden aan zeer strenge regels. Dit leidt tot een verzwaarde zorgplicht en deze schrijft onder andere voor dat ze hun klanten verplicht en tijdig moeten informeren over de gevolgen en de risico’s van een lening. Daarmee moet worden voorkomen dat ze hun klanten opzadelen met te hoge schulden.

,,Als je ziet wat banken tegenwoordig allemaal moeten doen, dat gaat écht heel erg ver. Het zou gek zijn als die zorgplicht niet voor de overheid zou gelden; DUO verstrekt immers aan honderdduizenden studenten krediet in de vorm van een studielening”, stelt Robin Bosch, oprichter van Legal Advice Wanted. ,,Wij denken dat we in een rechtszaak goed kunnen betogen dat deze zorgplicht ook geldt voor de staat.”

‘Leenangst is niet nodig’

De staat heeft volgens Bosch jarenlang de suggestie gewekt dat de rente op nul procent zou blijven. Voormalig onderwijsminister Ingrid van Engelshoven (D66) zei meermaals in de Tweede Kamer dat leenangst onnodig is en dat studenten onder sociale voorwaarden kunnen aflossen. De slogan ‘Let op! Geld lenen kost geld’, die verplicht gebruikt moet worden in alle reclame-uitingen voor krediet, werd volgens de vakbonden nergens gebezigd. ,,We hebben DUO dit geadviseerd, maar die gaf aan het niet nodig te vinden. Je ziet nu wat er gebeurt”, stelt Ait Abderrahman. Studentenorganisaties bevestigen dat veel studenten verrast reageren op het nieuws. Het voelt voor hen als de zoveelste steek in de rug, mede door de ‘loze beloftes’ over het niet meetellen van de studieschuld voor een hypotheekaanvraag en de karige compensatie voor de leenstelselgeneratie.

Legal Advice Wanted ziet al met al genoeg kansen. In andere rechtszaken over het klimaat en het milieu deinsden rechters er niet voor terug om de staat te wijzen op zijn zorgplicht, constateert Bosch. ,,Daarom zien wij kansen.” DUO laat weten nooit ‘gratis lenen’ te hebben beloofd. ,,Het was eigenlijk uniek dat de rente 0 procent was,” zegt woordvoerder Tea Jonkman. Ze snapt wel dat de indruk van voordelig lenen gewekt werd. ,,Waarschijnlijk heeft het rentepercentage van 0 procent tot gewenning geleid,” zegt de woordvoerder. Vandaar dat het flink schrikken is voor (oud-)studenten dat de rente nu ineens aanzienlijke stijgt. ,,De aanname van gratis lenen verbaasde ons. We hebben niet in your face geroepen: ‘weet wat je leent,’ maar een lening is nooit gratis, dus deze ook niet.”

Volgens Emma Mouthaan van financieel adviesplatform Skere Student is DUO echter weldegelijk tekortgeschoten wat betreft voorlichting. ,,Het is eigenlijk bizar dat je op je 18de zo’n hoge lening aan kunt gaan, zonder te kunnen inzien wat het rentepercentage in de toekomst zal gaan doen,” zegt ze. Ze haalt een Instagrambericht aan waarin DUO met confetti communiceerde dat het rentepercentage wederom een jaar op 0 procent bleef. Mouthaan: ,,Kredietverstrekkers moeten aan ontzettend veel voorwaarden voldoen, denk: ‘geld lenen kost geld.’ waarom is DUO daarvan vrijgesteld?”

Protest

Studenten zijn niet van plan zich er zomaar bij neer te leggen. De Landelijke Studentenvakbond (LSVb) houdt over twee weken een protest voor de Tweede Kamer tegen de forse rentestijging. De bond voorziet ‘een verwoestend effect op zowel huidige studenten als oud-studenten‘ als de renteverhoging doorgaat. Tijdens het protest op 25 oktober gaat de LSVb pleiten ‘voor het stoppen van de renteverhoging en meer compensatie voor studenten‘. Juist nu het verkiezingstijd is, wil de bond van politieke partijen horen ‘wat hun antwoord is op de zorgen van studenten‘.